Phương pháp dạy học tích cực là một thuật ngữ rút gọn được sử dụng ở nhiều nước trên thế giới để chỉ phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Và rõ ràng, đây không phải là một khái niệm, lý thuyết suông mà nó đã được ứng dụng rộng rãi tại nhiều trường học thuộc các quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam.
Vậy, phương pháp dạy học tích cực là gì? Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu 10 cách dạy và học tích cực thành công nhất trong bài viết sau đây nhé!
Phương pháp dạy học tích cực là gì?
Phương pháp dạy học tích cực là các kỹ thuật giảng dạy hướng tới việc gợi mở, tạo điều kiện cho học sinh thảo luận và giải quyết vấn đề, nhằm giúp các em phát huy khả năng sáng tạo và tăng tương tác tích cực với giáo viên, bạn học.
Và để thực hiện phương pháp dạy học tích cực hiệu quả, đòi hỏi giáo viên cần có một số phẩm chất và kỹ năng cụ thể:
- Có đầy đủ các kiến thức, kỹ thuật dạy học, trình độ chuyên môn cao.
- Cung cấp phản hồi tích cực để khuyến khích học viên tiếp tục nỗ lực trong học tập.
- Giáo viên cần có tinh thần nhiệt huyết, tận tận với công việc.
- Tư duy tích cực, thái độ lạc quan để tạo không khi học tập vui vẻ.
Top 10 phương pháp dạy học tích cực hiệu quả nhất hiện nay
Dưới đây là các phương pháp dạy và học tích cực được sử dụng nhiều nhất mà bạn có thể tham khảo để giúp học sinh dễ dàng tiếp thu các kiến thức và đảm bảo tiết học thú vị, mang lại thành công nhất.
Phương pháp dạy học tích cực theo nhóm
Đây là một trong những phương pháp dạy học được các chuyên gia giáo dục đánh giá cao nhất. Nếu giáo viên có thể tổ chức tốt, phương pháp dạy học nhóm này sẽ góp phần giúp các em học sinh phát huy tính sáng tạo, phát triển khả năng làm việc nhóm, tính trách nhiệm và cải thiện khả năng giao tiếp của các em.
Quy trình triển khai:
- Cả lớp làm việc: Giáo viên sẽ giới thiệu về chủ đề bài học, xác định nhiệm vụ chung cho các nhóm và tiến hành phân chia nhóm cho các em.
- Làm việc nhóm: Các em sẽ tự phân bố vị trí làm việc trong nhóm, lập kế hoạch về việc cần làm và đề ra các quy tắc làm việc chung với nhau.
- Giải quyết các công việc được giao: Các nhóm sẽ tiến hành thảo luận, tìm phương án và lần lượt báo cáo kết cả trước cả lớp.
- Đánh giá và nhận xét: Giáo viên sẽ đứng ra nhận xét, đánh giá về kết quả báo cáo của các nhóm và tổng kết lại kiến thức cho buổi học.
Phương pháp nghiên cứu một trường hợp điển hình
Hình thức nghiên cứu một trường hợp điển hình cũng là một trong những phương pháp dạy học tích cực được áp dụng phổ biến nhất hiện nay. Với phương thức này, giáo viên sẽ kể 1 câu chuyện có thật hoặc một câu chuyện được viết lại dựa theo các tình huống thực xảy ra trong cuộc sống, nhằm chứng minh cho một vấn đề được đề cập tới trong bài giảng ngày hôm đó.
Bên cạnh hình thức kể chuyện, phương pháp giảng dạy tích cực nghiên cứu một trường hợp điển hình này cũng có thể được thực hiện bằng văn bản, đoạn ghi âm hoặc hình thức video.
Quy trình triển khai:
- Học sinh sẽ cùng đọc, nghe hoặc xem về một trường hợp điển hình được giáo viên chia sẻ.
- Các em sẽ tiến hành suy nghĩ, suy luận về trường hợp đó.
- Tiến hành tranh luận, thảo luận dựa trên sự hướng dẫn của giáo viên.
- Cuối cùng là rút ra bài học, ý nghĩa thông qua câu chuyện, trường hợp điển hình đó.
Phương pháp giải quyết vấn đề
Nằm trong số các cách dạy học tích cực nhằm kích thích tính tự lực và chủ động giải quyết các vấn đề của học sinh. Với phương pháp dạy học tích cực giải quyết vấn đề này, giáo viên sẽ đưa ra các vấn đề mang tính mâu thuẫn giữa những kiến thức đã biết và chưa biết, nhằm định hướng giúp các em tự biện luận và đưa ra phương án giải quyết hợp lý.
Quy trình triển khai:
- Xác định vấn đề, tình huống cần giải quyết.
- Tìm kiếm các thông tin có liên quan tới tình huống, vấn đề.
- Liệt kê ra các biện pháp để giải quyết vấn đề.
- Phân tích, đánh giá và so sánh để lựa chọn ra biện pháp tối ưu nhất.
Phương pháp dạy học thông qua đóng vai
Nếu như nhắc đến một số phương pháp dạy học tích cực thiên về thực hành, hình thức đóng vai luôn là phương pháp được nhiều giáo viên áp dụng. Khi sử dụng kỹ thuật dạy học đóng vai, giáo viên sẽ để học sinh thực hành, diễn thử một số ứng xử liên quan đến một tình huống nào đó.
Song, việc diễn thử chỉ là một phần, điều quan trọng nhất chính là phần thảo luận của học sinh sau khi thực hành và thử đặt mình vào vai trò được phân định.
Quy trình triển khai:
- Giáo viên đưa ra các chủ đề, chia nhóm, đưa ra tình huống và yêu cầu phân vai cho từng nhóm, bao gồm thời gian chuẩn bị, thời gian diễn của mỗi nhóm.
- Các nhóm được chia cùng nhau thảo luận về nhiệm vụ.
- Lần lượt từng nhóm diễn đóng vai theo thứ tự.
- Cả lớp thảo luận, đánh giá cách diễn, ứng xử, ý nghĩa của cách ứng xử.
- Giáo viên đưa ra đánh giá, kết luận và định hướng cho học sinh đâu mới là cách ứng xử tích cực với tình huống đã phân.
Cách dạy học tích cực thông qua trò chơi
Thông qua một trò chơi, giáo viên sẽ tổ chức cho các em học sinh tìm hiểu về một vấn đề nào đó. Phương pháp trò chơi thuộc hình thức dạy học tăng trải nghiệm kích thích, tăng hứng thú tìm hiểu vấn đề của học sinh.
Quy trình triển khai:
- Giáo viên phổ biến trò chơi bao gồm tên, nội dung và quy tắc chơi.
- Tiến hành chơi thử nếu học sinh chưa nắm rõ về luật chơi.
- Cho học sinh bắt đầu trò chơi.
- Đưa ra đánh giá khi trò chơi kết thúc.
- Cùng thảo luận về ý nghĩa của trò chơi.
Phương thức giảng dạy theo dự án
Đây là phương pháp dạy học tích cực mà học sinh cần phải thực hiện một nhiệm vụ học tập gắn liền với thực tiễn, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành. Nhiệm vụ học tập này đòi hỏi người học có tính tự lực cao, có khả năng đảm nhiệm mọi công đoạn bao gồm lập kế hoạch, thực hiện dự án học tập và đánh giá kết quả của dự án.
Và để thực hiện phương pháp giảng dạy tích cực theo dự án, giáo viên cần dạy theo hình thức chia nhóm.
Quy trình triển khai:
- Lập kế hoạch: Xác định chủ đề – Xây dựng tiểu chủ đề – Lập kế hoạch về nhiệm vụ học tập của dự án.
- Thực hiện dự án: Tìm kiếm, thu thập thông tin – Tiến hành nghiên cứu, điều tra – Thảo luận với các thành viên ở trong nhóm – Nhờ giáo viên hướng dẫn, hỗ trợ.
- Tổng hợp kết quả: Tổng hợp các kết quả tìm thấy được trong quá trình học – Hệ thống lại các kết quả tìm được – Trình bày kết quả học tập – Phản ánh lại kết quả của quá trình học.
Phương pháp bàn tay nặn bột
Phương pháp dạy và học tích cực bàn tay nặn bột được đánh giá là hướng giảng dạy khơi gợi được sự tò mò và khám phá cho các em học sinh.
Với cách dạy học tích cực này, kiến thức của học sinh được hình thành thông qua các thí nghiệm. Các em được tự mình tìm tòi nghiên cứu để tìm ra câu trả lời cho các vấn đề được đặt ra trong cuộc sống bằng cách tiến hành những thí nghiệm, đọc, điều tra, nghiên cứu tài liệu,…
Quy trình thực nghiệm:
- Nêu ra tình huống có vấn đề cần giải quyết.
- Học sinh đưa ra các câu hỏi, dự đoán và kết quả theo từng nhóm hoặc từng cá nhân.
- Làm thực nghiệm và tiến hành nghiên cứu
- So sánh kết quả đạt được với dự đoán đã đưa ra ở bước trên.
- Đưa ra kết luận về bài học.
Phương pháp dạy học tích cực theo góc
Phương pháp dạy học theo góc này tuy còn khá mới mẻ song gần đây nó đã được áp dụng tại nhiều trường học. Ở đó, học sinh cần phải thực hiện nhiều nhiệm vụ khác nhau, ở các vị trí cụ thể trong phạm vi lớp học, để đáp ứng nhiều phong cách học tập khác nhau
Kỹ thuật giảng dạy tích cực góc giúp học sinh lựa chọn hoạt động cũng như phong cách học:
- Thực hành, khám phá, tăng thêm cơ hội để phát triển khả năng sáng tạo.
- Cơ hội đọc, hiểu các nhiệm vụ được đề xuất từ giáo viên cũng như cơ hội để mỗi cá nhân đều có thể áp dụng và trải nghiệm.
* Một ví dụ điển hình như: Khi giáo viên đưa ra chủ đề về môi trường học giao thông, thì cũng đồng thời tổ chức các góc học tập bao gồm: viết, vẽ, đọc, xem video, thảo luận,..
Cách dạy học tích cực – vấn đáp
Phương pháp dạy học vấn đáp (Inquiry-Based Learning) là một hình thức giảng dạy mà trong đó, học viên được khuyến khích đặt câu hỏi, tìm kiếm thông tin, và phát triển các kỹ năng tự duy, giao tiếp. Với cách dạy này, bên cạnh việc chia sẻ kiến thức một chiều thì giáo viên sẽ dùng các câu hỏi để tạo sự tò mỏ và thúc đẩy các học sinh tự tìm hiểu.
Quy trình triển khai:
- Xác định những kiến thức cụ thể bạn muốn học sinh đạt được.
- Giáo viên tạo ra câu hỏi hoặc vấn đề mà học viên sẽ tìm hiểu.
- Chuẩn bị sách hoặc các nguồn thông tin mà học viên có thể sử dụng trong quá trình nghiên cứu.
- Tạo cơ hội cho học viên thảo luận và chia sẻ kết quả nghiên cứu của họ.
- Tổng kết kết quả học tập, kiểm tra hiểu biết và làm rõ chủ đề của bài học.
Phương pháp dạy học khám phá
Kỹ thuật dạy và học tích cực khám phá (WEBQUEST) là hình thức học tập mà học sinh sẽ dựa vào các công cụ hỗ trợ để tự nghiên cứu và khám phá các bài học liên quan đến chủ đề cần tìm hiểu. Và giáo viên sẽ là người cung cấp các nguồn trang web có uy tín để họ viên có thể tìm hiểu và giải quyết các chủ đề đặt ra trước đó.
Quy trình triển khai:
- Giáo viên đặt ra mục tiêu cụ thể muốn học viên đạt được thông qua WebQuest.
- Chọn một đề tài hoặc vấn đề mà học viên sẽ tìm hiểu.
- Tạo ra nhiệm vụ cụ thể mà học viên sẽ thực hiện trong WebQuest.
- Tạo một trang web để chứa các hướng dẫn, tài nguyên mà học viên cần sử dụng.
- Theo dõi tiến trình của học viên qua WebQuest.
- Giáo viên đánh giá hiểu biết của học viên và làm rõ vấn đề cần tìm hiểu.
Tổng hợp 4 kỹ thuật dạy học tích cực hiệu quả nhất hiện nay
Bên cạnh việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực đã được đề cập bên trên, bạn cũng có thể tham khảo và áp dụng một số kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực, sáng tạo cho các em dưới đây:
Kỹ thuật “Chia sẻ nhóm đôi” (Think, Pair, Share)
Vào năm 1981, giáo sư Frank Lyman của Đại học Maryland đã lần đầu giới thiệu về kỹ thuật Chia sẻ nhóm đôi. Đây là hoạt động giúp phát triển khả năng tư duy của từng cá nhân trong quá trình làm việc theo nhóm đôi.
Với kỹ thuật dạy học tích cực này, học sinh sẽ được tạo cơ hội phát triển kỹ năng nghe nói, thay vì sử dụng các dụng cụ hỗ trợ. Về chi tiết:
- Ưu điểm: Giúp học sinh phát triển kỹ năng lắng nghe và tóm tắt ý chính sau khi tiếp nhận thông tin.
- Nhược điểm: Các em có thể nói chuyện riêng về các chủ đề không liên quan đến nội dung bài học.
Kỹ thuật giảng dạy Kipling ( 5W1H)
Kỹ thuật Kipling thường được sử dụng trong các trường hợp cần xem xét vấn đề ở nhiều khía cạnh, hỗ trợ người học đặt câu hỏi dựa trên 5W1H: what, where, when, who, why, how. Cụ thể, vận dụng kỹ thuật dạy học tích cực này sẽ mang đến:
- Ưu điểm: Phương pháp có tính logic cao và không tốn quá nhiều thời gian thực hiện. Đồng thời có thể áp dụng với nhiều đối tượng người học khác nhau.
- Nhược điểm: Có thể tạo áp lực cho học sinh khi phải trả lời nhiều câu hỏi. Ngoài ra, các bất đồng về ý kiến cũng có thể dẫn đến hạn chế sự phối hợp giữa các thành viên trong nhóm.
Kỹ thuật giảng dạy KWL (KWLH)
Được phát triển rộng rãi vào năm 1986 bởi Donna Ogle, kỹ thuật dạy học KWL đã trở thành hình thức tổ chức dạy học theo hoạt động đọc hiểu phổ biến hiện nay.
Với kỹ thuật giảng dạy này, học sinh sẽ bắt đầu bằng biệc suy nghĩ và nêu lên những gì đã biết về chủ đề bài học hôm nay, thông tin này sẽ được ghi vào cột K (What we Know) của biểu đồ. Tiếp đó, các em sẽ nêu lên những câu hỏi, thắc mắc muốn được giải đáp về nội dung bài học ở cột W (What we Want to learn). Sau cùng, các em sẽ tiến hành trả lời câu hỏi ở cột W và trình bày vào cột L (What we Learn).
Bên cạnh đó, kỹ thuật dạy học này cũng được bổ sung cột H (How can we learn more) nhằm mục đích định hướng nghiên cứu hiệu quả hơn cho người học.
Kỹ thuật dạy học tích cực này cũng tồn tại những ưu điểm và hạn chế như:
- Ưu điểm: Thúc đẩy sự hứng thú trong học tập của học sinh, giúp tăng khả năng định hướng và tự đánh giá của mỗi cá nhân.
- Hạn chế: Đòi hỏi thời gian thực hành dài để hoàn tất tất cả các bước.
Kỹ thuật Mindmap (dạy học bằng sơ đồ tư duy)
Trong số các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, kỹ thuật mindmap là một trong các kỹ thuật phổ biến được đánh giá rất cao. Với kỹ thuật sơ đồ tư duy này, học sinh sẽ biết cách tổ chức và liên kết các kiến thức một cách trực quan và logic hơn. Cụ thể:
- Ưu điểm: Đơn giản, dễ hiểu và có tính logic cao, phù hợp với nhiều đối tượng người học. Đồng thời cũng giúp các em phát triển khả năng tư duy hình ảnh và sáng tạo.
- Hạn chế: Kỹ thuật bị hạn chế khi áp dụng cho những chủ đề phức tạp và đòi hỏi người học phải có kỹ năng vẽ đồ thị.
| Bên cạnh việc áp dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực hiệu quả như liệt kê bên trên, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào quá trình dạy học cũng được đánh giá là phương pháp hữu hiệu cho nền giáo dục hiện nay. Nó giúp cải thiện hiệu suất, tăng tính hiệu quả và cung cấp trải nghiệm tốt hơn cho học sinh vũng như giáo viên.
Hiện nay, MONA EduCenter là một trong các ứng dụng hô trợ hiệu quả hoạt động giảng dạy, nhận được nhiều đánh giá cao từ người dùng và còn là giải pháp quản lý giáo dục toàn diện cho trung tâm, trường học. Thực tế, khi sử dụng phần mềm quản lý trung tâm giáo dục MONA EduCenter sẽ là giải pháp quản lý toàn điện nghiệp vụ của tổ chức.
Một số ưu điểm nổi trội mà MONA EduCenter:
Và còn nhiều tính năng vượt trội khác, nếu doanh nghiệp bạn đang cần nền tảng giúp quản lý hiệu quả trung tâm giáo dục thì MONA EduCenter sẽ là sự lựa chọn hữu hiệu. LIÊN HỆ với MONA ngay qua thông tin:
|
Những điều kiện để áp dụng phương pháp dạy học tích cực thành công
Để áp dụng phương pháp dạy và học tích cực đạt được thành công cao nhất, cả nhà trường, giáo viên và học sinh đều có vai trò quan trọng. Dưới đây là những điều kiện cần thiết:
Đối với giáo viên
Để có thể áp dụng 1 số phương pháp dạy học tích cực, giáo viên cần phải trải qua quá trình đào tạo mới có thể dễ dàng thích nghi với những thay đổi, nâng cấp về chức năng cũng như nhiệm vụ giảng dạy của mình. Cùng với đó, các thầy cô còn phải nhiệt tình và sẵn sàng tiếp nhận các thay đổi mới của nền giáo dục.
Các giáo viên trực tiếp đứng lớp giảng dạy phải là những người nắm vững về kiến thức chuyên môn, có kỹ năng về sư phạm, khéo léo trong cách ứng xử cũng như sử dụng thành thạo công nghệ thông tin để hỗ trợ ứng dụng trong việc giảng dạy và biết cách để định hướng học sinh theo đúng như mục tiêu giáo dục và chương trình học đã đề ra. Tuy nhiên, cũng cần đảm bảo tự do nhận thức để học sinh phát triển tư duy và sáng tạo.
Đối với học sinh
Học sinh cần phải xây dựng những phẩm chất và khả năng thích nghi với kỹ thuật dạy học tích cực mới, cách xác định mục tiêu học tập, tính tự giác và có trách nhiệm không chỉ với việc học của mình, mà còn đối với việc học chung của cả nhóm, cả lớp. Cần phát huy tính tự giác ở bất cứ hoàn cảnh hay điều kiện nào.
Sách giáo khoa
Những chương trình giảng dạy trong sách giáo khoa nên có sự giảm tải về khối lượng kiến thức. Giảm những nội dung buộc học sinh phải ghi nhớ, các câu hỏi tái tạo và hạn chế đến mức tối đa những kết luận mang tính áp đặt. Thay vào đó, cần bổ sung thêm các bài toán về nhận thức, thực tiễn, các câu hỏi phát triển trí thông minh cùng những gợi ý để học sinh dựa vào cốt lõi đó và tự phát triển nội dung của bài học.
Đối với nhà trường
Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm chính về việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực cho toàn trường. Đồng thời, nhấn mạnh về vai trò của phương pháp dạy học trong các hoạt động còn lại của trường.
Với những sáng kiến, đề xuất mang tính tiến bộ, cải cách của giáo viên, hiệu trưởng nên giữ thái độ tôn trọng và đồng tình, dù là những đóng góp ý kiến nhỏ nhất. Bên cạnh việc hỗ trợ cho giáo viên khi áp dụng phương pháp dạy và học tích cực vào trong giảng dạy để phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện giảng dạy, đặc điểm của từng đối tượng, việc chỉ dẫn cũng vô cùng cần thiết để việc giảng dạy mang lại hiệu quả tốt hơn.
Hy vọng rằng với những thông tin trên, nhà trường, giáo viên sẽ có thể tham khảo và lựa chọn ra các phương pháp dạy học tích cực phù hợp. Từ đó hiểu rõ hơn về vai trò và trách nhiệm của mình trong việc giúp học sinh có được môi trường và điều kiện học tập tốt nhất để tiếp thu kiến thức.
-> Có thể bạn muốn khám phá thêm: